Waarom figuurlijke taal je boodschap op de helling zet

“Als de vos de passie preekt, boer let op uw kippen.” Wat een prachtig spreekwoord! Al moet je misschien even nadenken wat het ook weer betekent. Niet verwonderlijk, want dat spreekwoord is honderd jaar oud. Gebruik je spreekwoorden, beeldspraak of andere vormen van figuurlijk taalgebruik? Dan hebben je lezers de juiste voorkennis nodig. Is dat niet het geval, dan gaat je boodschap verloren.

De schrijftraining van Wablieft Tekstadvies is opgebouwd rond twintig tips voor duidelijke taal. Een aantal tips liggen voor de hand. Vermijd bijvoorbeeld moeilijke woorden en lange zinnen. De tip die bij cursisten de meeste weerstand oproept, is die over figuurlijk taalgebruik. Meer dan de andere taaltips raakt ze aan de wens om een persoonlijke toets te geven aan teksten. En dat ligt gevoelig, dat begrijpen we.

Wat is de voorkennis van je doelgroep?

Je brief over mobiliteitswerken een originele twist geven met een mooie beeldspraak. De afvalkalender laten opvallen met een spreekwoord als titel. Een knipoog naar het werk van Shakespeare in de aankondiging van de nieuwe cultuurkalender. Zo geef je toch extra glans aan je teksten? Ja, maar … niet iedereen heeft hetzelfde referentiekader.

Wie informatieve teksten schrijft, richt zich meestal tot een divers publiek. Dat publiek heeft niet dezelfde achtergrond als jij, bijvoorbeeld op cultureel, sociaal of economisch vlak. Je brief belandt in de brievenbus bij alle stadsbewoners, maar wie woont er achter die gevels? Misschien weet je niet eens bij wie jouw teksten juist terechtkomen. Je doel is wel dat je boodschap voor iedereen duidelijk is.

Beeldspraak

Met beeldspraak verwacht je van je lezers dat zij jouw figuurlijke taal interpreteren. Als zij je woorden letterlijk interpreteren, zorgt dat voor verwarring. Zo maak je het moeilijker voor je lezers, zeker voor laaggeletterde of anderstalige lezers.

​Beeldspraak in een tekst ...	anders verwoord:
Onze stad omarmt digitaal betalen. Je parkeerticket betaal je vanaf nu met je smartphone.	​Onze stad geeft de voorkeur aan digitaal betalen. Je parkeerticket betaal je vanaf nu met je smartphone.
Is je huis slecht geïsoleerd? Dan loert het gevaar om de hoek dat je verwarmingskosten tijdens de winter de pan uit swingen.	Is je huis slecht geïsoleerd? Dan is het duur om het te verwarmen in de winter.

Spreekwoorden

Spreekwoorden vragen een specifieke taalkennis. Er zijn spreekwoorden die in meerdere talen in dezelfde vorm voorkomen. Er zijn ook spreekwoorden die enkel bestaan in één taal. Kent je lezer het spreekwoord niet? Dan loopt die vast in jouw tekst.

​Spreekwoorden in een tekst ...	anders verwoord:
De gemeente besloot om een proefproject te starten met meer fietspaden en voetgangerszones in het centrum. Baat het niet, dan schaadt het niet.	De gemeente besloot om een proefproject te starten met meer fietspaden en voetgangerszones in het centrum. Misschien heeft het project niet het gewenste effect, maar het heeft zeker geen nadelen.
Let tijdens een hittegolf op dat kinderen en oudere mensen voldoende water drinken. Een goede daad is goud waard.	Let tijdens een hittegolf op dat kinderen en oudere mensen voldoende water drinken. Zo help je om uitdroging te voorkomen.

Verwijzingen naar (populaire) cultuur

• “Nodig jouw Rachel, Monica, Joey en andere vrienden uit voor een weekendje weg.”

• “We lijken wel verzeild in een film van Emir Kusturica.”

Ook culturele verwijzingen zijn een vorm van figuurlijk taalgebruik. De twee bovenstaande citaten zijn afkomstig uit gratis vrijetijdsbrochures. De eerste verwijst naar de Amerikaanse sitcom Friends. De tweede naar een Servische filmmaker.

Zijn lezers niet bekend met het werk waarnaar je verwijst? Dan verliest je tekst betekenis. Lezers geraken in de war, voelen zich afgewezen of haken af.

Wees dus spaarzaam met culturele verwijzingen. Gebruik je ze toch? Leg concreet uit waarom je de vergelijking maakt.

• “Nodig jouw Rachel, Monica, Joey en andere vrienden uit voor een weekendje weg. Net zoals de vrienden uit de Amerikaanse tv-reeks Friends wacht jullie een vrolijk avontuur.”

• “We lijken wel in een film van Emir Kusturica, de Servische regisseur die bekend is voor zijn absurd humoristische verhalen.”

Je boodschap komt op de eerste plaats.

Is figuurlijk taalgebruik verboden? Natuurlijk niet. Als je echt graag figuurlijke taal gebruikt, check dan of de figuurlijke betekenis dicht bij de letterlijke ligt. Is dat zo, zoals bijvoorbeeld ‘je laatste adem uitblazen’ of ‘als twee druppels water op elkaar gelijken’? Laat de beeldspraak dan gerust staan.

Anders moet je je taalkundige spitsvondigheden inruilen om je boodschap te redden. Bij Wablieft Tekstadvies vinden we dat een eerlijke deal.

Tip: Ook foto’s kunnen je tekst opfrissen. Schrijf dus niet dat de kinderen een gat in de lucht sprongen, maar gebruik een foto van de kinderen die sprongen van blijdschap.