Over zin en onzin van pictogrammen

Pictogrammen, we gebruiken ze vaak om teksten te verduidelijken. Eén ding maken ze in elk geval duidelijk: dat de schrijver de beste bedoelingen heeft. Jammer genoeg houdt het daar vaak op.

Wanneer ik een training geef, vraag ik de deelnemers om mij vooraf een tekst te bezorgen. Deze teksten gebruik ik tijdens de training als voorbeeld- en oefenmateriaal. Ik kwam onder andere deze pictogrammen tegen. Een quiz: wat wil de schrijver hiermee verduidelijken, volgens jou?

Je merkt het meteen: je haalt wellicht geen 6/6.

Wat is het probleem?

• Vaak is er voorkennis nodig om een pictogram te begrijpen. Je herkent de telefoon enkel als je ouder bent dan dertig. Je herkent pas een bok als je er zelf ooit over gesprongen bent. Ik weet niet of dat geldt voor de ouders van jouw Senegalese leerling.

• Veel pictogrammen zijn niet eenduidig. Je herkent wel een papier, een potlood en een klok. Maar wat betekent het?

• En als laatste: sommige pictogrammen zijn bijzonder abstract. Had jij luizen gezien in het pictogram rechts onderaan? Ik alvast niet. We gebruiken pictogrammen vaak als ondersteuning voor laaggeletterden en mensen die heel weinig Nederlands begrijpen. Terwijl ik ervaren heb dat net zij de meeste moeite hebben met abstracte tekeningen. Jarenlang gaf ik les in een Centrum voor Basiseducatie, voornamelijk aan analfabete anderstaligen. Ik herinner mij een oefening waarbij mijn cursisten hun eigen voornaam moesten omcirkelen op een blad vol namen. Ik gebruikte daarbij het onderstaande pictogram, voor iedereen gepersonaliseerd met de eigen voornaam. Wat hadden een paar cursisten gedaan? De witte lijn in het pictogram overtrokken met potlood.

Mag je dan geen pictogrammen gebruiken? Jawel.

Mijn vijf tips

• Vraag je in elke situatie af wat de beste manier is om te communiceren. Denk dan ruim. Soms kan één gesprek meer duidelijkheid geven dan tien brieven met pictogrammen.

• Gebruik foto's in plaats van pictogrammen, als dat kan. Bijvoorbeeld: moeten patiënten een formulier in de brievenbus steken in je wachtkamer? Gebruik dan in je folder een foto van jouw brievenbus in jouw wachtkamer. Dat is veel herkenbaarder dan een pictogram, een tekening of een foto van eender welke andere brievenbus.

• Werk je toch met pictogrammen? Hou het dan beperkt. Gebruik maximaal 15 vaste pictogrammen in jouw organisatie.

• Leer je doelgroep wat de pictogrammen betekenen. Of geef hen een vertaling in hun eigen taal. Maak hen in elk geval vertrouwd met het systeem. Dit betekent dat pictogrammen vooral bruikbaar zijn bij regelmatige communicatie met een bekend publiek. Denk aan ouders in een school, cliënten van een OCMW, bewoners van een woonzorgcentrum ...

• Kies pictogrammen die eenduidig zijn. Je vindt goede pictogrammen bij Text2Picto en Sclera vzw.

Maar wat betekenen de pictogrammen nu?

Je hebt natuurlijk nog recht op de oplossing van de quiz.

Dit is wat de schrijvers wilden verduidelijken met de pictogrammen:

boven, van links naar rechts

• buitenschoolse kinderopvang 's avonds

• je staat op een wachtlijst

• turnles

onder, van links naar rechts

• huishoudelijk werk

• telefoon

• er zijn luizen op school

Wil je de vijf tips graag bewaren?

Download ze op onze downloadpagina.

Schrijf je vaak voor mensen die moeite hebben met lezen?

Lees ook mijn tien tips voor eenvoudige teksten.

Onderzoek naar het nut van pictogrammen (toegevoegd in november 2021)

Charlotte van Hooijdonk en Lisanne van Weelden onderzochten het nut van pictogrammen in communicatie van gemeenten. Daaruit blijkt dat niet iedereen ze begrijpt. De helft van de onderzochte pictogrammen was onduidelijk, vooral voor mensen met een andere taalachtergrond dan het Nederlands en voor laagopgeleiden.

Hier vind je meer informatie over het onderzoek. (Universiteit Utrecht, in opdracht van de Taalunie en op initiatief van gemeente Den Haag en Stad Gent, september 2021)